អ្វីទៅជាទីផ្សារបឋម និងទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំ?

ពិភពហិរញ្ញវត្ថុគឺជាបណ្តាញស្មុគស្មាញនៃប្រតិបត្តិការ ការវិនិយោគ និងទីផ្សារ។ ចំណុចស្នូលរបស់វាទាំងអស់គឺទីផ្សារចម្បង និងបន្ទាប់បន្សំ ហើយនិងធាតុផ្សំជាមូលដ្ឋានពីរដែលបង្ហាញពីរបៀបដែលភាគហ៊ុន មូលបត្របំណុល (bonds) និងមូលបត្រ (securities) ផ្សេងទៀតដែលត្រូវបានទិញ និងលក់។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់អំពីទីផ្សារចម្បង និងបន្ទាប់បន្សំដោយបង្ហាញពីសារៈសំខាន់របស់ពួកវា និងរបៀបដែលពួកវាប៉ះពាល់ដល់អ្នកវិនិយោគនីមួយៗ។

ទីផ្សារបឋម (Primary Market)៖ កន្លែងដែលមូលបត្រកើតឡើង

ទីផ្សារចម្បងគឺជាកន្លែងដែលមូលបត្រត្រូវបានបង្កើតឡើងដំបូង និងផ្តល់ជូនសាធារណៈជន។ វាគឺជាកន្លែងកំណើតនៃភាគហ៊ុន និងមូលបត្របំណុល។ ឧទាហរណ៍មួយនៃប្រតិបត្តិការទីផ្សារចម្បងគឺការផ្តល់ជូនសាធារណៈដំបូង (IPO) ។ នៅពេលដែលក្រុមហ៊ុនឯកជនមួយសម្រេចចិត្តចេញជាសាធារណៈ ហើយចេញភាគហ៊ុនជាសាធារណៈជាលើកដំបូង វាកើតឡើងនៅក្នុងទីផ្សារចម្បង។

ស្រមៃថាក្រុមហ៊ុនមួយដែលមានឈ្មោះថា ABC Inc. សម្រេចចិត្តប្រកាសជាសាធារណៈ។ ដើម្បីជួយសម្រួលដល់បញ្ហានេះ ពួកគេជួលក្រុមហ៊ុនធានាទិញមូលបត្រដើម្បីកំណត់ព័ត៌មានលម្អិតហិរញ្ញវត្ថុនៃ IPO របស់ពួកគេ។ ពួកគេសម្រេចចិត្តកំណត់តម្លៃ IPO នៅតម្លៃ $15 ក្នុងមួយហ៊ុន។ បន្ទាប់មក អ្នកវិនិយោគអាចទិញភាគហ៊ុនថ្មីៗទាំងនេះដោយផ្ទាល់ពីក្រុមហ៊ុនក្នុងតម្លៃនេះ។ មូលនិធិដែលបានមកពីការលក់ភាគហ៊ុនទាំងនេះបង្កើតជាមូលធនភាគហ៊ុន (equity capital) របស់ក្រុមហ៊ុន។

ក្រៅពី IPOs ការផ្តល់ជូនចម្បងអាចមានទម្រង់ផ្សេងៗគ្នា ដូចជាការផ្តល់សិទ្ធិ ការដាក់ឯកជន និងការបែងចែកអាទិភាពសម្រាប់ភាគហ៊ុន។ សម្រាប់មូលបត្របំណុល ទីផ្សារចម្បងពាក់ព័ន្ធនឹងការចេញមូល បត្របំណុលថ្មីជាមួយនឹងអត្រាប័ណ្ណ (coupon rates) ដែលត្រូវគ្នានឹងអត្រាការប្រាក់បច្ចុប្បន្ន។

ទីផ្សារចម្បងគឺអំពីការទិញមូលបត្រដោយផ្ទាល់ពីក្រុមហ៊ុនដើម។

ទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំ (Secondary Market)៖ កន្លែងដែលអ្នកវិនិយោគជួញដូរ

ផ្ទុយទៅវិញ ទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំគឺជាកន្លែងដែលអ្នកវិនិយោគជួញដូរមូលបត្រដែលបានចេញពីមុនក្នុងចំណោមពួកគេ។ ជារឿយៗនេះត្រូវបានគេហៅថា “ទីផ្សារភាគហ៊ុន ឬ stock market” នៅពេលនិយាយអំពីភាគហ៊ុន (equities)។ ទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំរួមមាន exchange សំខាន់ៗដូចជាផ្សារហ៊ុនញូវយ៉ក (NYSE) និង Nasdaq ។

នេះគឺជាភាពខុសគ្នា៖ នៅពេលអ្នកទិញភាគហ៊ុននៅលើទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំ អ្នកកំពុងទាក់ទងជាមួយអ្នកវិនិយោគផ្សេងទៀតដែលជាម្ចាស់ភាគហ៊ុនទាំងនោះ មិនមែនក្រុមហ៊ុនដើមដែលចេញនោះទេ។ ឧទាហរណ៍ ប្រសិនបើអ្នកទិញភាគហ៊ុន Amazon (AMZN) Amazon មិនពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់នៅក្នុងប្រតិបត្តិការនោះទេ។

នៅក្នុងទីផ្សារមូលបត្របំណុល អ្នកវិនិយោគអាចលក់មូលបត្របំណុលនៅលើទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំមុនកាលកំណត់ (maturity date) ដែលអាចរកប្រាក់ចំណេញបាន ប្រសិនបើអត្រាការប្រាក់បានផ្លាស់ប្តូរចាប់តាំងពីការចេញមូលបត្របំណុល។

ទីផ្សារបន្ទាប់បន្សំអាចបែងចែកជាពីរ៖

1. ទីផ្សារដេញថ្លៃ៖ នៅក្នុងទីផ្សារប្រភេទនេះ អ្នកទិញ និងអ្នកលក់ប្រមូលផ្តុំគ្នានៅកន្លែងតែមួយ ដោយប្រកាសពីតម្លៃដែលពួកគេចង់ទិញ ឬលក់មូលបត្រ។ ផ្សារហ៊ុនញូវយ៉ក (NYSE) គឺជាឧទាហរណ៍សំខាន់មួយនៃទីផ្សារដេញថ្លៃ។

2. ទីផ្សារឈ្មួញ៖ ទីផ្សារឈ្មួញ ឬ ទីផ្សារ Dealer អ្នកចូលរួមមិនចាំបាច់ប្រមូលផ្តុំដោយផ្ទាល់នៅកន្លែងតែមួយទេ។ អ្នកចូលរួមទាក់ទងគ្នាតាមរយៈបណ្តាញអេឡិចត្រូនិច។ ឈ្មួញដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាអ្នកបង្កើតទីផ្សារ រក្សាសារពើភ័ណ្ឌនៃមូលបត្រ និងផ្តល់តម្លៃ bid (តម្លៃដែលអ្នកវិនិយោគចង់ទិញ) និងតម្លៃ ask (តម្លៃដែលអ្នកវិនិយោគចង់លក់)។ Nasdaq គឺជាទីផ្សារឈ្មួញដ៏ល្បីមួយ។

ទីផ្សារ OTC (Over-the-Counter)

ពេលខ្លះ អ្នកនឹងឮអំពីទីផ្សារ OTC។ ដើមឡើយ វាសំដៅទៅលើប្រព័ន្ធដែលមិនសូវរៀបរយដែលការជួញដូរបានកើតឡើងនៅក្រៅ exchange បែបប្រពៃណី។ Nasdaq ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីនាំយកសាច់ប្រាក់ (liquidity) និងបទប្បញ្ញត្តិដល់ការជួញដូរ OTC ។

សព្វថ្ងៃនេះ OTC សំដៅទៅលើភាគហ៊ុនដែលមិនបានចុះបញ្ជីនៅលើទីផ្សារសំខាន់ៗដូចជា Nasdaq ឬ NYSE ដែលជារឿយៗជួញដូរនៅលើ OTCBB។ ភាគហ៊ុនទាំងនេះមានបទប្បញ្ញត្តិតិចជាង ហើយជារឿយៗមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងក្រុមហ៊ុនតូចៗ ឬភាគហ៊ុនដែលមានតម្លៃទាប (penny stocks)។

ទីផ្សារទី 3 និងទី 4

ខណៈពេលដែលទីផ្សារទី 3 និងទី 4 ពាក់ព័ន្ធនឹងការជួញដូរភាគហ៊ុនក្នុងបរិមាណច្រើនរវាងឈ្មួញកណ្តាល (broker) និងឈ្មួញ (dealer) និងស្ថាប័នតាមរយៈបណ្តាញអេឡិចត្រូនិចក្នុងគោលបំណងជៀសវាងការប៉ះពាល់ដល់តម្លៃមូលបត្រនៅលើ exchange ចម្បង។

សរុបមក ការយល់ដឹងអំពីទីផ្សារចម្បង និងបន្ទាប់បន្សំគឺចាំបាច់សម្រាប់អ្នកវិនិយោគ។ ទីផ្សារទាំងនេះផ្តល់នូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសម្រាប់ការទិញ និងលក់មូលបត្រដោយផ្តល់នូវសាច់ប្រាក់ និងតម្លាភាព។ បើគ្មានពួកវាទេ ការរុករកពិភពហិរញ្ញវត្ថុនឹងកាន់តែមានការប្រកួតប្រជែង និងអាចប្រឈមនឹងហានិភ័យ។ ដូច្នេះ មិនថាអ្នកជាអ្នកវិនិយោគដែលមានបទពិសោធន៍ ឬទើបតែចាប់ផ្តើមទេ ការចាប់យកមូលដ្ឋានគ្រឹះទីផ្សារទាំងនេះអាចជាទ្រព្យសម្បត្តិដ៏មានតម្លៃនៅក្នុងដំណើរហិរញ្ញវត្ថុរបស់អ្នក។